Na początku kwietnia 1941 r. władze niemieckie przystąpiły do wysiedlenia mieszkańców wsi Harmęże. Musieli pozostawić sprzęt gospodarczy, który następnie trafił do obozu w Oświęcimiu. Na terenie wsi założono fermę hodowli drobiu oraz przejęto pobliskie stawy, które należały do Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz Gustawa Zwillinga, właściciela tamtejszego majątku.

W początkowym okresie budowy fermy oraz gospodarowania stawami hodowlanymi więźniowie byli doprowadzani do pracy z obozu w Oświęcimiu. Rozebrano wówczas okoliczne gospodarstwa, a z części pozyskanych materiałów zbudowano kilkanaście kurników, które usytuowano w pobliżu willi byłego właściciela majątku Gustawa Zwillinga.

W grudniu 1941 r. więźniów przeniesiono na stałe do Harmęż, tworząc tym samym podobóz liczący 50 więźniów. Ich głównym zajęciem była hodowla rasowego drobiu: kur, kaczek, gęsi, indyków i bażantów. Hodowano również króliki, nutrie, a w stawach ryby.

Więźniów ulokowano w części willi, pozostała cześć budynku była do dyspozycji SS. Warunki zakwaterowania więźniów były stosunkowo lepsze od tych w Auschwitz. Spali pojedynczo, mieli do dyspozycje dwa koce oraz poduszki ze słomy.

Budynek willi Gustawa Zwillinga. Obecnie szkoła.

W czerwcu 1942 r. do pracy na farmie zostały skierowane więźniarki z obozu żeńskiego w Brzezince. Były wśród nich Polki z obozu w Ravensbrück, Żydówki ze Słowacji oraz Niemki.  Przeprowadzono wówczas reorganizację i część więźniów z willi przeniesiono do pobliskiego budynku szkolnego, gdzie panowały gorsze warunki higieniczne. Ograniczona ilość wody uniemożliwiała codzienną toaletę, pranie bielizny oraz sprzyjała rozwojowi chorób. W marcu 1942 r. odnotowano przypadki zachorowań na świerzb, a  w 1943 r. na malarię i tyfus. Sytuacja sanitarna poprawiła się w 1944 r. po doprowadzeniu do willi kanalizacji oraz instalacji pieca do grzania wody. Dzięki temu więźniarki mogły się codziennie myć i raz w miesiącu prać bieliznę.   

Więźniowie zajmowali się naprawą grobli, oczyszczaniem stawów, wycinaniem szuwarów oraz sitowia porastającego brzegi. Po zakończeniu tych robót stawy były zarybiane.

Praca w gospodarstwie umożliwiała więźniom zdobywanie żywności. Ryby, drób, jaja czy karma stanowiąca dietę królików oraz ptactwa w miarę możliwości obozowych były przyrządzane i spożywane nocą w obozie.

Kobiety skierowane do pracy w podobozie zajmowały się hodowlą drobiu, rozbudową farmy, kopały wybiegi dla kur, niwelowały teren po wyburzonych domach, oczyszczały stawy.

Od 1941 roku do stawów rybnych zsypywano popioły ludzkie z krematorium nr 1 w Oświęcimiu. W 1942 r. ilość przywożonych popiołów drastycznie wzrosła. Używano je do usypywania grobli, niwelowania dna stawów.  

Rocznie w gospodarstwie wylegało się tu około 100 000 tys. kurcząt. Hodowano około 3000 tysięcy sztuk królików, z czego większość stanowiła rasa angora. Ponadto 1000 kaczek, 300 gęsi, 500 indyków. Margines stanowiły nutrie, bażanty, kuropatwy oraz psy rasy dog.   

Budynek byłej wylęgarni. Obecnie sklep.

Na terenie podobozu na początku 1944 r. pracowało około 100 więźniów. W zależności od natężenia prac kierowano na jego teren komanda dochodzące. W ich skład wchodziły zarówno kobiety jak i mężczyźni, a ich liczba była zależna od sezonowości, a w związku z tym i intensywności prac. Należy nadmienić, że komanda dochodzące były kierowane głównie do cięższych prac, a więźniów traktowano bardzo brutalnie. Śmiertelność wśród więźniów dochodzących była stosunkowo znacznie wyższa niż więźniów będących na stałe w podobozie.

18 stycznia 1945 roku nastąpiła ewakuacja obozu. Więźniarki doprowadzono do Włodzisława Śląskiego, skąd zostały przewieziono do Bergen Belsen. Mężczyzn ewakuowano razem z więźniami podobozu w Budach.

Bibliografia:

Auschwitz 1940 – 1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. Tom 1 Założenie i organizacja obozu., pod red. W. Długoborskiego, F. Pipera, Oświęcim 1995.  
Cyra A., Podobóz KL Auschwitz w Harmężach, Oświęcim 2007.
Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager, Band 5 pod red. W.Benz, B. Distel, München 2007.
Zięba A., „Geflügelfarm Harmense”. Farma hodowlana Harmęże, Zeszyty Oświęcimskie, nr 11, Oświęcim 1969.